Vaartips: Amsterdamse havens en IJ

Genoeg van de grachten? Vaar eens op het IJ of in de Amsterdamse havens!

Oranjesluizen
In 1870 is begonnen met de bouw van de sluizen met als doel de ontsluiting van het IJ met toen nog de Zuiderzee. In 1872 kon het eerste schip de sluizen passeren. Vier jaar later waren ook de Noordzeesluizen klaar waarmee de doorgaande route IJmuiden-Noorzeekannaal-Het IJ-Zuiderzee een feit was. Pas op 28 mei 1932 was het gebeurd met de Zuiderzee: de Afsluitdijk veranderde de Zuiderzee in het huidige IJselmeer. Ook de voormalige Zuiderzeedorpen als Muiden en Durgerdam zijn unieke monumenten die prima passen in een dagtocht vanuit Amsterdam. Jaarlijks passeren 120.000 schepen de sluizen.

Oostelijk havengebied
Het Oostenlijk havengebied is nu een woonwijk gecombineerd met bedrijvigheid van niet de minste ondernemingen als bijvoorbeeld het hoofdkantoor van SBS. De contouren bestaan bijna helemaal uit tussen 1874 en 1927 aangelegde kunstmatige schiereilanden. Als gevolg van de opening van het Noordzeekanaal in 1876 verschoven de activiteiten naar het westelijk deel van Amsterdam. Vanaf 1983 is dit gebied ontwikkeld tot een woonwijk waarbij de volgende projecten uitzonderlijk zijn: de bebouwing van het KNSM-eiland en het Java-eiland. Hier verrees meesterlijke architectuur met grote monumentale gebouwen, schitterende bruggen, een prachtig vormgegeven openbare ruimte, alles in een zeldzaam voorkomende variatie. Minder indruk maakte de 'zee van laagbouwwoningen' op de eilanden Borneo en Sporenburg, maar drie megablokken tussen de laagbouw zorgen voor monumentaliteit, en twee grillige bruggen voor een heel bijzondere ervaring. Trekpleister voor toeristen is de Scheepstimmermanstraat, waar elke huiseigenaar zelf het huis van zijn dromen mocht laten bouwen door een zelfgekozen architect.

Oostelijke handelskade
Als we onze tocht vervolgen richting het westen komen we langs de Oostelijke handelskade waar naast veel nieuwbouw ook enkele pakhuizen (Wilhelmina, Australië, Afrika en Azië) worden behouden, hetgeen een mooi gemengd beeld geeft van oud en nieuwbouw. Het meest westelijke deel van de Oostelijke handelskade is een verlengde van de binnenstad waar momenteel Passenger Terminal Amsterdam volop grote cruiseschepen ontvangt. Het muziekgebouw en Bimhuis zijn nog in aanbouw.

Jan Schaeferbrug
De Jan Schaeferbrug ontworpen door architectenbureau Venhoeven CS (uit Amsterdam) vormt de overspanning van de IJhaven en verbindt de kop van het Java-eiland met de Oostelijk handelskade en loopt dwars door het pakhuis Willem de Zwijger. De brug is speciaal  ontworpen voor o.a. Sail. Twee delen kunnen uit de brug worden getilt, om toegang te verlenen voor de zeilschepen tot de IJhaven. Na Sail worden de brugdelen weer teruggeplaatst. Vooral 's avonds is de brug spectaculair verlicht.

Westerdokeiland
Dit eiland is ontstaan tussen 1828 en 1834 en had als functie dat het, in tegestelling tot het IJ, niet dichtslibde. In de jaren '50 van de vorige eeuw begon het verval doordat steeds meer havenactiviteiten werden verplaatst naar het Westelijk havengebied. Even als het Oostelijk havengebied zullen hier woningen worden gebouwd.

Silodam
Tot halverwege de vorige eeuw werd graan opgeslagen in gewone pakhuizen. In deze pakuizen waren de droogmogelijkheden beperkt. Wanneer het graan niet af en toe werd omgeschept ontstond er broei. De industriële revolutie bracht een alternatief voor deze arbeidsintensieve opslagmethode: verticale opslag in silo's met kunstmatige ventilatie. De oudste, uit bakstenen opgetrokken silo 'Korthals Altes' van A.L. van Gendt en J.F. Klinkhamer ligt midden op de speciaal aangelegde Silodam.

De Houthavens
Van 1880 tot 1970 vormden de houthavens een grootbassin voor de houtverwerking. Boomstammen lagen gevangen tussen drijvende steigers te wachten om te worden verwerkt tot planken en andere eindproducten. Plannen om ook in dit gebied woningen te plaatsen waren in ontwikkeling geluidsonderzoek van het naburige industrie gebied heeft deze plannen stilgelegd. Waardoor het nog onzeker is of hier daadwerkelijk een woonwijk zal verrijzen.

Containerterminal “Vrede”
We vervolgen de tocht over het IJ richting het westen. Na een aantal opvallende projecten aan de zuidoever moeten we ons nu even richten op de noordoever waar een opvallende Art Deco verschijning, het fabriekscomplex “Vrede”, is gelegen op de plek waar het Noordzeekanaal en het Zijkanaal-H elkaar kruisen. Het complex huisvest onder andere een meelfabriek die dateerd uit 1918. De locatie is strategisch gekozen binnnen de stelling van Amsterdam, een verdedigingslinie van water die is ontstaan in 1874. In het jaar 1996 is deze stelling op de lijst van werelderfgoed gezet. In 1948 werd het complex verbouwd tot koel- en vrieshuis en momenteel is er een overslagbedrijf gevestigd.

Scheepvaartmuseum

Om in scheepstermen te blijven vinden we aan de stuurboordzijde van Nemo het scheepvaartmuseum. Het is ontworpen door de stadsarchitect Daniël Stalpaert en dateert uit 1655 toen het bekends stond 's lands zeemagazijn. Dit magazijn verzorgde de bevoorrading van de Admiraliteits colleges. Deze colleges waren inhoudelijk de oorlogsvloot die de koopvaardijvloot moest beschermen. In het toenmalige zeemagazijn werden onder andere zeilen, touwen, spijkers en navigatie-instrumenten opgeslagen. Een naastgelegen replica van het VoC schip Amsterdam is eveneens onderdeel van het museum te bezichtigen.

Westelijke haven
Deze actieve haven is nog steeds de grootste cacao-haven van de wereld. Om die positie te behouden en groei mogelijk te maken is in de Amerika-haven een hypermoderne container-laad- los-installatie verrezen: de Series-terminal. Helaas is er sinds de oplevering nog niet een schip gelost... Wellicht dat er in de toekomst wel winstgevende werkzaamheden kunnen plaats